Үкімет 2023 жылғы 1 шілдедегі қаулысымен Қазақстан Республикасының ауылдық аумақтарын дамытудың 2023 – 2027 жылдарға арналған тұжырымдамасына өзгерістер енгізді, деп хабарлайды Qyzyljarnews.kz Zakon.kz сайтына сілтеме жасап.
Тұжырымдамаға қабылданған түзетулерде шекара маңындағы ауылдық аумақтарды дамыту мәселелерін регламенттейтін толықтырулар енгізілді.
Шекаралас ауылдық өңірлердегі ағымдағы жағдай
Қазіргі уақытта Қазақстанның 14 облысы Ресей Федерациясы (РФ), Қытай Халық Республикасы (ҚХР), Өзбекстан, Қырғызстан және Түрікменстан аумақтарымен шектесетіні атап өтілді.
Шекара маңындағы аумақтарда халық саны 3,4 млн. адам болатын 65 аудан орналасқан. Тікелей шекара белдеуінде мемлекеттік шекарадан 50 км дейінгі қашықтықта 1,7 млн адам тұратын 1283 шекара маңы АЕМ орналасқан.
Географиялық орналасуы мен экономикалық әлеуетін ескере отырып, шекара маңындағы аумақтар шартты түрде үш түрге бөлінеді:
Солтүстік Шекаралас аумақтар-Ресей Федерациясымен шектесетін аудандар (Ақтөбе, Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Павлодар, Атырау, Батыс Қазақстан облыстарындағы аудандар);
Шығыс шекара маңы аумақтары-ҚХР-мен шектесетін аудандар (Алматы, Шығыс Қазақстан облыстарындағы және Жетісу және Абай облыстарындағы аудандар);
Оңтүстік және оңтүстік-батыс Шекаралас аумақтар-Қырғызстанмен және Өзбекстанмен (Жамбыл және Түркістан облыстарындағы аудандар), Өзбекстанмен және Түрікменстанмен (Ақтөбе, Маңғыстау және Қызылорда облыстарындағы аудандар) шектесетін өңірлер.
Соңғы 3 жылда Қазақстанның 65 шекаралас ауданының 45-населения халық санының азаюы байқалады. Негізгі себептердің қатарына халықтың табысының төмендігі, адамдардың өмір сүру сапасының қанағаттанарлықсыз деңгейі, көлікке қол жетімділіктің әлсіздігі (жекелеген аудандарда), сондай-ақ Әлеуметтік және инженерлік-жол инфрақұрылымымен қамтамасыз етілмеуі жатады.
Барлық шекаралас аумақтардың экономикасы табиғи-ресурстық және туристік әлеуетті жеткіліксіз пайдаланумен, құрылымның монопрофильділігімен, шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің трансшекаралық факторларды пайдаланудағы әлсіз белсенділігімен, тұтастай алғанда Халықаралық экономикалық жүйемен әлсіз интеграциясымен сипатталады. Денсаулық сақтау және білім беру, байланыс, Интернет, тұрғын үй-коммуналдық инфрақұрылым мәселелері шешуді талап етеді.
Шекара маңы аумақтарын дамыту
Шекара маңындағы аумақтарды дамыту жөніндегі шаралар ауыл шаруашылығы, өнеркәсіп, туристік және көліктік-логистикалық әлеуетті іске асыру, шағын және орта кәсіпкерлікті, жол, Әлеуметтік және инженерлік инфрақұрылымды дамыту, демографиялық ахуалды жақсарту және адами капиталды дамыту салаларында бәсекелестік артықшылықтарды дамыту үшін жағдайлар жасауға бағытталатын болады.
Шекара маңы аумақтарын дамытудың ерекшеліктері мен әлеуетін ескере отырып мемлекеттік қолдау шаралары бағытталатын болады:
Солтүстік шекара маңы аумақтарының өңірлері бойынша-елдің оңтүстік және оңтүстік-батыс еңбек артық өңірлерінен Халықтың көші-қонын ынталандыруға, Қолжетімді тұрғын үй және инженерлік инфрақұрылым салуға, ауыл шаруашылығының өнімділігін арттыруға, еңбекақы төлеу жүйесін қайта қарауға және т. б;
Шығыс шекара маңы аумақтарының өңірлері бойынша-әкімшілік-аумақтық құрылымды одан әрі дамытуға, туристік және көліктік-логистикалық әлеуетті іске асыруға, Шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуға, шағын индустриялық аймақтарды құруға, еңбекақы төлеу жүйесін қайта қарауға және т. б;
Оңтүстік және оңтүстік-батыс шекара маңы аумақтарының өңірлері бойынша-шағын және орта кәсіпкерлікті, оның ішінде шаруа (фермер) қожалықтары мен ауыл шаруашылығы (тұтыну) кооперативтерін дамытуға, әлеуметтік инфрақұрылымды жаңғырту арқылы адами капиталды дамытуға.
Маңызды міндет-жаңа жұмыс орындарын құру. Ол үшін ауыл шаруашылығы өндірісін, жаңа өндірістерді, халықаралық туризмді, трансшекаралық көлік дәліздерін және шекара маңындағы ынтымақтастықты дамытуды қолдау жоспарлануда.
Шекара маңындағы аумақтарда тіркелген және өз қызметін жүзеге асыратын шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерін мемлекеттік қолдаудың қосымша шараларын әзірлейді. Шекара маңы аудандарының экономикасын кластерлеуге (аралас секторлар мен кіші секторларда – туризм, ауыл шаруашылығы және т.б. өзара байланысты кәсіпорындар желісін құру) ықпал ететін жобаларды іске асыруға ісін жаңа бастаған кәсіпкерлерге гранттық қаржыландыру бөлінеді.
Шекара маңындағы аудандарда қаржы институттарының қатысуын кеңейту жоспарлануда.
Тұрғын үй-коммуналдық инфрақұрылымды дамыту жөнінде шаралар қабылданатын болады. Атап айтқанда, сумен, электрмен, жылумен және газбен жабдықтау желілерін салу және реконструкциялау жөніндегі жұмыс жалғастырылатын болады, соның нәтижесінде желілердің тозу көрсеткіштерін жыл сайын 3-5% — ға төмендету жоспарланып отыр.
126 шекара маңындағы ауылдық елді мекендер (АЕМ) сумен қамтамасыз етеді. 52 шекаралық автомобиль өткізу пункті жабдықталады, сондай-ақ республикалық және жергілікті маңызы бар жолдар жөнделеді.
Табиғи-климаттық жағдайлары қиын шекара маңындағы елді мекендерде тұратын адамдар үшін электр энергиясы бойынша шығыстарды азайту үшін атаулы көмек белгілеу мәселесі қаралатын болады.
Шекара маңындағы АЕМ-де тұрақты тұратын халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету мақсатында өз қызметкерлері үшін тұрғын үй салған жұмыс берушілердің шығындарын субсидиялау, сондай-ақ жергілікті атқарушы органдардың жеке құрылыс салушылардан жалға берілетін тұрғын үйді сатып алу тетігі пайдаланылатын болады.
Индустриялық-инновациялық даму саласындағы уәкілетті орган «Отбасы банкі «тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ-мен бірлесіп, елдің шекаралас аудандарында тұрғын үйдің қолжетімділігін арттыру жөніндегі жаңа тетіктерді әзірлейді және енгізеді.
Халықтың көші-қон ағынын азайту мақсатында жер учаскелерін кейіннен меншікке бере отырып, оларды өтеусіз пайдалануға беру мүмкіндігі қаралатын болады.
Бұдан басқа, қандастарды қоныстандыру өңірлерінің тізбесін (Ақмола, Атырау, Батыс Қазақстан облыстарының тізбесінен алып тастағанда) және қоныс аударушылар үшін келу өңірлерінің тізбесін (шекара маңы болып табылмайтын облыстардың тізбесінен алып тастағанда) қысқарту жағына қарай қайта қарау жөнінде ұсыныстар әзірленетін болады.
Еңбек тапшылығы бар облыстардың шалғай Солтүстік және шығыс шекаралас ауылдық округтеріндегі жұмысы үшін бюджеттік ұйымдардың талап етілген мамандықтары бойынша жалақыға ауылдық үстемеақының 50% — на дейін енгізу мәселесі пысықталатын болады.
Шекара маңындағы АЕМ-де білім беру, денсаулық сақтау, мәдениет және спорт саласында 1,4 мыңнан астам нысан салынады. Бұдан басқа, шекара маңындағы АЕМ отандық цифрлық эфирлік теле — және радио хабарларын тарату телеарналарымен, сондай-ақ Интернет желісіне кең жолақты қолжетімділікпен қамтамасыз етілетін болады.
Шекара маңындағы аудандардың әкімшілік-аумақтық маңыздылығын арттыруға ерекше назар аударылатын болады. Бұл негізінен ҚХР-мен шектесетін бұрынғы ауылдық аудандардың (Катонқарағай, Большенарым, Күршім, Марқакөл, Мақаншы және басқалары) мәртебесін қалпына келтіру мәселелеріне қатысты болады.
2027 жылға қарай аталған іс-шараларды іске асырудан күтілетін нәтижелер:
Шекара маңы аудандарының халық саны-4,0 млн адам (2022 жылы – 3,4 млн адам).
Шекара маңы аудандарының негізгі капиталына инвестициялардың өсуі-80 % (2022 жыл – 27 %).
Шекара маңы аудандарында тұрақты жұмыс орындарын құру-54 мың адам (2022 жылы – 44,5 мың адам).
Шекара маңындағы аудандарда халықтың көші-қон ағыны төмендейді, шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері санының өсуі қамтамасыз етіледі, шекара маңындағы аумақтардың туристік әлеуетін іске асыру үшін жағдайлар жасалады.
